Komora Cieszyńska

Krótka Historia Komory Cieszyńskiej I Jej Sukcesora W Polskiej Części Księstwa Cieszyńskiego – Województwa Śląskiego

Po śmierci księżnej Elżbiety Lukrecji w roku 1653 wygasła cieszyńska linia Piastów. Księstwo przejęli królowie Czech – Habsburgowie, zarząd domeny książęcej powierzyli powołanej w tym celu instytucji – Komorze Cieszyńskiej. Zarządzana z cieszyńskiego zamku Komora skupiała wszystkie dobra prywatne książąt cieszyńskich. W ich skład jeszcze w drugiej połowie XVI wieku wchodziły klucze: frydecki, frysztacki, bielski, skoczowkso-strumieński oraz największy cieszyński. Niestety trudna sytuacja księcia Wacława III Adama, spowodowana min. życiem ponad stan, wymusiła sprzedaż klucza frydeckiego, frysztackiego, bielskiego oraz skoczowsko-strumieńskiego. Do tak uszczuplonej domeny książęcej powróciły jedynie ziemie klucza skoczowsko-strumieńskiego, który odkupił książę Adam Wacław. Tym samym domenę książęcą tworzyły te ziemie na terenie Księstwa, które nie zostały sprzedane lub podarowane szlachcie. Pomimo tak znacznego uszczuplenia domeny, szczególnie w okresie rządów Wacława III Adama, książę zawsze był największym właścicielem ziemskim w Księstwie Cieszyńskim. Co interesujące, w momencie zmiany konfesji przez księcia Adama Wacława w roku 1609 katolickie na powrót stały się tylko dobra książęce, szlachta w swych miejscowościach zachowała prawo wyznawania luteranizmu. Dopiero Habsburgowie po śmierci Elżbiety Lukrecji odebrali siłą wszystkie kościoły luterańskie znajdujące się poza granicami książęcej domeny, rozpoczynając tym samym twardą rekatolicyzację Księstwa Cieszyńskiego. Z czasem dobra Komory Cieszyńskiej zaczęły się, inaczej niż w epoce Piastów, rozrastać kosztem posiadłości szlachty. Proces ten uległ szczególnemu nasileniu, kiedy w wyniku poślubienia Marii Krystyny, ukochanej córki cesarzowej Marii Teresy, księciem Cieszyńskim został w roku 1766 polski królewicz Albert Sasko-Cieszyński. Książę na szeroką skalę kupował szlacheckie majątki, najbardziej spektakularnym tego przykładem był powrót do domeny tzw. Państwa Frydeckiego. Albert Sasko-Cieszyński zaczął również inwestować w przemysł, to za jego sprawą powstały w Księstwie pierwsze zakłady, min. nieistniejąca już huta w Ustroniu. Od tego momentu następuje tak intensywny rozwój Księstwa Cieszyńskiego, że w wieku XIX będzie to jeden z najlepiej rozwiniętych regionów Monarchii Austro-Węgierskiej. U schyłku istnienia Księstwa Cieszyńskiego w skład Komory wchodziły obok majątków ziemskich i miast, min. huty, kopalnie, wytwórnia likierów, browar i cukrownia. Po podziale Księstwa Cieszyńskiego w roku 1920 pomiędzy Polskę i Czechosłowację dobra Komory Cieszyńskiej zostały znacjonalizowane w obu odrodzonych państwach. Arcyksiążę Fryderyk Habsburg nie chciał pogodzić się z takim stanem rzeczy argumentując, że Komorę Cieszyńską w całości tworzyły jego dobra prywatne, poglądu tego jednak nie podzielił Polski sąd. Habsburgom cieszyńskim udało się zachować majątek jedynie na Węgrzech.

Licznie rozsiane po drogomyskich polach, spotykane do dziś, kamienie z napisem TK [Teschener Kammer] rozgraniczały pola tutejszych gospodarzy od własności księcia. Drogomyśl stał się częścią Komory Cieszyńskiej stosunkowo późno bowiem został sprzedany przez barona Fryderyka Kalisza księciu Albertowi Sasko-Cieszyńskiemu w roku 1798. Do tego momentu pozostawał miejscowością szlachecką rozdzielającą terytorium tzw. państwa skoczowsko-strumieńskiego. Drogomyśl należał do najznamienitszych rodów Księstwa Cieszyńskiego, min. Brodeckich, Czelów, Bludowskich i Kaliszów. Po przejęciu przez Komorę siedziba Kaliszów w Drogomyślu straciła charakter rezydencjonalny stając się jednym z wielu budynków administracji. Z pałacu otoczonego parkiem zarządzano majątkiem obejmującym folwarki Gołysz, Zaborze, Dębina oraz  zlokalizowanym w samym centrum Drogomyśla. Lecz w czasach gdy właścicielem Drogomyśla był baron Jerzy Fryderyk Bludowski wieś ta stanowiła centrum dominium, do którego należały jeszcze Pruchna, Ochaby Wielkie i Małe, Zaborze, Uchylany, Pierściec, Knaj, Rychułd oraz Bąków. W związku ze wzrostem cen zboża, Komora stopniowo poszerzała w Drogomyślu areał uprawowy kosztem dawniej dominujących w krajobrazie stawów. Obok pól i stawów Komora Cieszyńska posiadała w Drogomyślu także wytwórnię serów, młyn oraz gorzelnię. Pod koniec wieku XIX na znaczeniu w tym rejonie Księstwa zaczęła zyskiwać uprawa buraka cukrowego w związku z powstaniem również nalężącej do Komory cukrowni w Chybiu. Jej budowę początkowo planowano w Drogomyślu, ostatecznie buraki z drogomyskich folwarków dowożono do Chybia kolejką wąskotorową. Po likwidacji Komory Cieszyńskiej z jej dóbr w Drogomyślu utworzono Państwowe Stado Ogierów, podczas gdy reszta ziemi należąca tutaj do Habsburgów  w ramach parcelacji trafiła do mieszkańców.

Obok kamieni z napisem TK w Drogomyślu odnaleźć można więcej śladów po Komorze Cieszyńskiej, jest to część zabudowań folwarku przy pałacu Kaliszów oraz w Dębinie, gdzie zarządcą był Michał Badura ojciec wybitnego luterańskiego księdza Jerzego Badury. O Komorze przypominają także wciąż widoczny nasyp kolejki wąskotorowej wzdłuż ulicy Klonowej czy też zachowany na ewangelickim cmentarzu metalowy nagrobek zmarłego w roku 1866 zarządcy majątku w Drogomyślu – Andreasie Wenderlingu. Należy także pamiętać, że w dokumencie sprzedaży Drogomyśla baron Fryderyk Kalisz jako fundator tutejszego zboru luterańskiego do opieki nad nim zobowiązał księcia Alberta Sasko-Cieszyńskiego. Komora Cieszyńska miała dokończyć budowę plebani oraz szkoły ewangelickiej.

W wyniku rozpadu Monarchii Austro-Węgierskiej Drogomyśl po raz pierwszy w swojej historii znalazł się w granicach państwa Polskiego. Drogomyśl wzmiankowany w źródłach w roku 1436, założony najpewniej początkiem wieku XV powstał w rzeczywistości politycznej, w której Księstwo Cieszyńskie było lennem Królestwa Czech, z czasem przejętego przez Habsburgów. Dopiero po podziale Księstwa Cieszyńskiego w roku 1920 Drogomyśl stał się częścią odrodzonego Państwa Polskiego, wkrótce potem administracyjnie przynależąc do Województwa Śląskiego. 

Jedyne posiadające autonomię województwo II Rzeczypospolitej powołane zostało przez Sejm Ustawodawczy 15 lipca 1920r., faktycznie zaś funkcjonować zaczęło w lipcu roku 1922, wtedy też przyłączono doń Polską część Śląska Cieszyńskiego. Przedwojenne województwo Śląskie, w przeciwieństwie do stanu obecnego, obejmowało ziemie historycznie stanowiące część Górnego Śląska. Województwo posiadało swój własny budżet czyli Skarb Śląski oraz własny parlament czyli Sejm Śląski, którego kompetencje ustawodawcze obejmowały min. ustrój administracyjny, szkolnictwo, utrzymanie dróg, a także zagadnienia związane z  elektryfikacją, rolnictwem, religią oraz transportem w tym również kolejowym. Władzę wykonawczą sprawował wojewoda stojący na czele Śląskiej Rady Wojewódzkiej.  Województwo posiadało także własną policję i żandarmerię. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że prerogatywy ustawodawcze Sejmu Śląskiego nie obejmowały jedynie polityki zagranicznej oraz wojskowości. Stolicą województwa zostały Katowice, a wśród tworzących go 9 powiatów część Księstwa Cieszyńskiego stanowiły Cieszyński i Bielski. Interesujące, że znaczącą by nie powiedzieć większą część polskiej inteligencji województwa tworzyli mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego. To najmniejsze z pośród województw II Rzeczypospolitej było najgęściej zaludnionym obszarem kraju, zamieszkanym przez 1 295 027 osób. W roku 1939 województwo Śląskie w wyniku niemieckiej agresji zostało włączone bezpośrednio do III Rzeszy i faktycznie przestało funkcjonować. Po wojnie  w roku 1945 komuniści tworząc nowy powojenny ład nie przywrócili autonomii Województwa Śląskiego.  

Jan Paweł Borowski

Muzeum Śląska Cieszyńskiego